In dit artikel vind je een woordenlijst op alfabetische volgorde. Je leest hier korte uitleg over de betekenis van (moeilijke) begrippen die vaak gebruikt worden in relatie tot prikkelverwerking.
woordenlijst prikkelverwerking
In het kort: deze woordenlijst prikkelverwerking is gemaakt voor het project De Sensatie van een Goed Leven.
woordenlijst:
Alertheid is de mate waarin je kunt opletten, en prikkels en informatie effectief kunt verwerken. Dit gaat over de mate waarin je open staat voor leren. Lees meer over alertheid beïnvloeden.
Arousal gaat over het spannings- of stressniveau van je lichaam. Het gaat over de mate waarin je psychisch en lichamelijk wakker bent, en in staat bent om (nieuwe) prikkels te verwerken. De mate van arousal kun je meten via een EEG of een hartslagmeter, of inschatten aan de hand van spierspanning en ademhaling.
Hypo-arousal gaat over te weinig spanning ervaren in je lichaam, hyper-arousal over teveel spanning of een te hoog stressniveau.
Exterosensoren zijn de vijf meest bekende sensoren of zintuigen: aanraking, zicht, gehoor, reuk en smaak. Deze sensoren registreren prikkels die van buitenaf ons lichaam bereiken, daarom noemen we dit ‘extero’ oftewel ‘van buitenaf’.
Interosensoren of interoceptie zijn sensoren die signalen binnen in ons lichaam registreren, zoals signalen van honger- of dorst, volle blaas, pijn, evenwicht en spierspanning. Deze inwendige sensoren worden ook beïnvloed door prikkels van buitenaf, maar het gaat hier om de signalen die je van binnenuit je lichaam ervaart.
Moduleren gaat over het verwerken van prikkels en het regelen van een passende reactie op de aanwezige prikkels in een bepaalde situatie. Hierover wordt gesproken in relatie tot problemen in het prikkelfilter in de hersenen, de regelstations die bepalen welke prikkels om reactie vragen en welke niet.
Nabijheidszintuigen is een verzamelnaam voor zintuigen die prikkels waarnemen die van binnenuit, op of vlakbij je lichaam zijn: tast, smaak, reuk, beweging, evenwicht en interoceptie. Bijvoorbeeld: je huid wordt aangeraakt, je lichaam komt in beweging, voedsel zit in je mond en je darmen geven je een signaal dat ze vol zitten.
Nociceptie is de officiële term voor pijn-sensoren, de diverse sensoren in onze organen, in de spieren en op onze huid die pijn registreren en doorgeven aan de hersenen.
Onder- of overgevoeligheid voor prikkels gaat over hoe sterk prikkels doorgelaten worden door het prikkelfilter in je hersenen. Bij ondergevoeligheid heb je sterkere prikkels nodig om in actie te komen, bij overgevoeligheid ervaar je juist te sterke prikkels, waardoor je sneller ‘vol’ zit met prikkels.
Deze woorden worden gebruikt om onder- of overgevoeligheid voor prikkels aan te duiden. Ze geven aan dat iemand prikkels minder sterk ervaart (onderprikkeling) of juist sterker (overprikkeling) dan de meeste mensen. Zolang je over het algemeen voldoende alert bent om te kunnen leren, zonder te gespannen te worden, hoeven onder- of overprikkeling geen probleem te zijn. Wanneer de bandbreedte van je optimale prikkelbalans zo beperkt is, dat je onvoldoende tot leren komt en je je vaak ‘overspoeld’ voelt door overprikkeling of juist ‘sloom en afwezig’ door onderprikkeling, dan is bijsturen wel nodig. Lees meer uitleg over prikkelbalans.
Perceptie is een ander woord voor waarneming, voor het betekenis geven aan een prikkel of combinatie van prikkels. Vaak reageer je overigens al op de prikkel, voordat je deze bewust waarneemt.
Een prikkel kan bijvoorbeeld iets zijn wat je ziet, ruikt of hoort, maar ook een gedachte of gevoel. Alles wat je ervaart binnen en buiten je lichaam noemen we prikkels.
Prikkelbalans gaat over hoe je op een prikkel reageert. En of dat een passende, voor anderen ook begrijpelijke reactie is in een situatie. Als je prikkelbalans ervaart kost het je weinig moeite om prikkels te verwerken en hier passend op te reageren. Je bent dan over het algemeen niet onder- of overprikkeld. Lees meer uitleg over prikkelbalans.
Het prikkelfilter is een term die verwijst naar het filterproces dat in de hersenen plaatsvindt om te bepalen welke prikkels relevant zijn om verwerkt te worden en welke niet. Deze portier in je hersenen wordt gevormd door vier hersenstructuren: De eerste is de formatio reticularis (FR), een netvormige structuur. Deze speelt een belangrijke rol in het regelen van de alertheid. Als de prikkels de FR zijn gepasseerd, dan komen ze bij de thalamus. Dit is een soort doorgeefstation dat bepaalt welke prikkels belangrijk genoeg zijn om doorgegeven te worden aan de tweede structuur, de hersenschors. Daarnaast speelt het neurohormonale systeem een rol bij de prikkelverwerking. Ten slotte is de insula het hersengebied waar informatie uit de interoceptoren (inwendige prikkels) verwerkt wordt.
Prikkelgevoeligheid gaat over de mate waarin je snel last hebt van onderprikkeling (dan ben je ondergevoelig voor prikkels) of overprikkeling (dan ben je extra gevoelig voor prikkels).
Prikkelregie gaat over de mate waarin je invloed uitoefent op de hoeveelheid prikkels waaraan je blootgesteld bent. Trek je je bijvoorbeeld terug als je teveel geluidsprikkels ervaart? Of zet je een donkere bril op bij teveel zonlicht? En zoek je actief prikkels op als je die te weinig ervaart? Om regie te kunnen hebben over prikkels, is het belangrijk dat je omgeving mogelijkheden biedt om prikkels op te zoeken of uit de weg te gaan.
Prikkelverwerking gaat over het proces dat volgt op het moment dat een prikkel een zintuig bereikt en activeert (input), die prikkel vervolgens wordt doorgestuurd naar de hersenen, waar deze wordt verwerkt en betekenis krijgt, waarna we erop reageren (output). Dit proces verloopt grotendeels onbewust. Lees meer over het proces van prikkelverwerking.
Proprioceptie is de officiële term voor de beweging-sensoren in onze spieren, banden en gewrichten.
Reactiviteit of responsiviteit gaan over hoe we reageren op een prikkel. Dit kan dus ook inhouden dat je niet reageert op een prikkel, maar deze negeert, terwijl de omgeving wel een reactie verwacht.
Hypo-reactiviteit of -responsiviteit gaat over te zwakke (of ontbreken van) reacties op relevante prikkels, hyper-reactiviteit of -responsiviteit over te sterke reacties op prikkels. De termen hypo-reactiviteit en hyper-reactiviteit zijn als kenmerken aan de diagnose autisme(spectrumstoornis) toegevoegd, zoals deze in het diagnostisch handboek, de DSM-5, beschreven staat.
Receptoren zijn onderdelen van ons zenuwstelsel, zij ontvangen prikkels van de zintuigen en geven deze door
Sensaties zijn de prikkels zoals ze binnenkomen bij onze zintuigen.
Sensoren is een ander woord voor zintuigen of receptoren die sensaties of prikkels doorgeven aan de hersenen.
De afkorting SI staat voor Sensorische Informatieverwerking. Deze term wordt in de praktijk meestal gekoppeld aan het beroep SI therapeut of SI-specialist: een behandelaar die gespecialiseerd is in zintuiglijke prikkelverwerking. Sensorische informatieverwerking is een ander woord voor zintuiglijke prikkelverwerking. Sensorisch gaat over sensoren, over de ‘voelsprieten’ van onze zintuigen en informatieverwerking gaat over hoe de hersenen die input van de zintuigen verwerken, er betekenis aan geven, en over het gedrag dat daarop volgt. Lees meer over het proces van prikkelverwerking, en over het specialisme SI.
Het tactiele systeem is de officiële benaming voor ons zintuig tast, het zintuig waarmee we aanraking registreren.
De thalamus kun je zien als een doorgeefstation voor prikkels in onze hersenen. Deze stuurt relevant bevonden prikkels vanuit de zintuigen door naar andere hersendelen, waar ze verwerkt worden. De thalamus speelt een belangrijke rol bij het selecteren van prikkels die onze aandacht verdienen, en prikkels die we mogen negeren omdat ze niet relevant zijn. Geurprikkels komen niet langs de thalamus, maar komen via een andere route in de hersenen terecht.
Vertezintuigen kun je zien als een verzamelnaam voor zintuigen die ons in staat stellen om prikkels te registreren die verder weg zijn van ons lichaam, en ons van buitenaf bereiken: gehoor en zicht. Geur kan zowel een vertezin als nabijheidszin zijn; we ruiken geuren in onze neus en als we iets eten of drinken. Maar we kunnen ook geuren ruiken die verder van ons verwijderd zijn. Bij vertezintuigen komen de prikkels van buiten je lichaam. Prikkels van geluiden, van het licht of van geuren* komen van buiten en raken je lichaam door middel van geluidsgolven, lichtgolven of hele kleine moleculen die in de lucht zweven.
Het vestibulaire systeem is de officiële term voor het evenwichtssysteem, hiertoe behoren ook de zenuwen die van en naar het evenwichtsorgaan lopen en de vestibulaire kernen in de hersenstam. Vestibulaire sensoren zijn de onderdelen van het evenwichtsorgaan die evenwichtsprikkels opvangen en doorgeven aan de hersenen.
Visus is de officiële term voor het zintuig zicht, dat ons in staat stelt om beelden te zien.
Waarneming gaat over het bewust worden van prikkels, door de verwerking van de zintuigprikkels in onze hersenen. We worden ons niet van alle prikkels bewust. – we krijgen er eenvoudig teveel binnen om allemaal bewust te kunnen verwerken. We geven de prikkels mede betekenis op basis van wat we in het verleden hebben geleerd. Waarneming vormt een basis voor onze reactie en voor de mondelinge en lichamelijke taal die we uiten. De waarneming van een kind ontwikkelt zich via verschillende niveaus, die normaal gesproken vanzelf ontwikkelen, maar soms meer aandacht verdienen. Lees meer over de niveaus van waarneming en taalontwikkeling.
Via onze zintuigen komen prikkels ons lichaam binnen. De meest bekende zintuigen zijn: zicht, gehoor, tast, smaak en reuk. Daarnaast zijn er inwendige zintuigen of sensoren die prikkels van binnenuit ons lichaam opvangen, zoals evenwicht en beweging, maar ook pijn, dorst of honger. Lees meer over soorten prikkels en bijbehorende zintuigen.
Zintuiglijke prikkelverwerking (ZiP) gaat over het proces dat volgt op het moment dat een prikkel een zintuig bereikt en activeert (input), die prikkel vervolgens wordt doorgestuurd naar de hersenen, waar deze wordt verwerkt en betekenis krijgt, waarna we erop reageren (output). Dit proces verloopt grotendeels onbewust. Lees meer over het proces van prikkelverwerking.