Mensen variëren in hoe sterk zij prikkels ervaren. Prikkelgevoelige mensen ervaren prikkels sterker dan mensen die minder gevoelig zijn voor prikkels. Ruwweg bestaan er volgens Winnie Dunn vier typen prikkelverwerkers: de toeschouwer, de zoeker, de sensor en de vermijder. In dit artikel meer over haar invloedrijke benadering van onder-  en overprikkeling.

uitleg over onder- en overprikkeling volgens Winnie Dunn

In het kort: uitleg over de visie van Winnie Dunn op prikkelverwerking en omgaan met prikkelgevoeligheid

vier typen prikkelverwerking

De vier typen van Winnie Dunn vinden hun basis in de Sensory Profile, een veel gebruikt meetinstrument om prikkelprofielen op te stellen. De typen hebben elk hun eigen voor- en nadelen, de ene manier van prikkels verwerken is dus niet ‘beter’ dan de andere. Bijsturen is pas gewenst als de prikkelbalans ontregeld raakt, en iemand uit zichzelf niet effectief bijstuurt.

De vier typen verschillen wat betreft de prikkelgevoeligheid van het prikkelfilter in de hersenen (door Dunn de neurologische drempel genoemd) en de mate waarin het type uit zichzelf actie onderneemt om meer of minder prikkels op te zoeken (door Dunn zelfregulatie genoemd). Het gaat om deze vier typen:

De toeschouwer neemt prikkels minder sterk waar in de hersenen en reageert niet sterk op prikkels, is vaak rustig, kan soms wat afwezig overkomen. De toeschouwer zoekt prikkels meestal niet actief op, kan onderprikkeling ervaren als er weinig prikkels van buitenaf komen. De toeschouwer is vaak flexibel, omdat deze niet zo snel ergens last van heeft.

De zoeker neemt prikkels minder sterk waar in de hersenen, en wil graag meer prikkels ervaren. Om onderprikkeling te voorkomen gaat de zoeker daarom actief op zoek naar nieuwe prikkels, hoe meer prikkels, hoe beter. De prikkelzoeker is vaak enthousiast en kan erg druk zijn. Als hij teveel prikkels zoekt kan hij hyperactief worden.

De sensor neemt prikkels sterker waar in de hersenen, neemt alles op wat er gebeurt en is zeer alert op allerlei prikkels. De sensor heeft vaak een goed oog voor details, die anderen niet opmerken. Wanneer er teveel prikkels om de sensor heen zijn, kan deze overspoeld raken, omdat de sensor niet geneigd is om zich af te sluiten voor prikkels.

De vermijder neemt prikkels sterker waar in de hersenen en heeft daar zichtbaar last van, trekt zich graag terug en neigt ernaar om prikkels zoveel mogelijk te vermijden. De vermijder is vaak een regelaar. Als hij regelt wat er gaat gebeuren en hoe, krijgt hij ook zoveel mogelijk regie over de prikkels die daarbij horen.

bijsturen van onder- en overprikkeling

Bij onderprikkeling ervaart iemand minder of minder sterke prikkels dan anderen, en is er verminderde alertheid. Zolang de omgeving of de persoon zelf daar geen last van heeft, is bijsturen niet nodig. Een onderprikkelde ‘zoeker’ zal zelf actief prikkels opzoeken om zo weer tot een prikkelbalans te komen. Deze kan echter ook teveel prikkels opzoeken, met een risico op overprikkeling, waarna juist kalmerende prikkels nodig zijn. Een onderprikkelde ‘toeschouwer’ zal zelf niet in actie komen om prikkels op te zoeken. Activerende prikkels die passen bij de situatie kunnen dan helpend zijn.

Bij overprikkeling ervaart iemand sterkere prikkels dan anderen, en is er een risico op overspoeld worden door prikkels. Prikkels verminderen, kalmerende prikkels aanbieden en iemand uit de situatie halen kunnen dan helpen. Een door prikkels overspoelde ‘sensor’ is gebaat bij vermindering van prikkels, bij kalmerende prikkels die passen bij de situatie en soms ook bij het uit de situatie halen. De overprikkelde ‘vermijder’ zal zichzelf terugtrekken om minder prikkels te krijgen, maar ook voor de ‘vermijder’ zijn kalmerende prikkels vaak heilzaam. Het risico van teveel vermijdingsgedrag is dat dit leidt tot onderprikkeling, door te weinig prikkelaanbod. Zorg daarom altijd voor een prikkelvriendelijke of sensorisch waardevolle omgeving, dat is heilzamer dan een prikkelarme omgeving.

meer uitleg en tips over omgaan met onder- en overprikkeling

Meer uitleg en tips over prikkelgevoeligheid, onder- en overprikkeling vind je op sensonate.nl bijvoorbeeld in de volgende artikelen: