hulpmiddelen
Leestijd circa 11 minuten

Voor een ‘goed leven’ is een dagprogramma met een goede afwisseling van inspanning en ontspanning belangrijk. Zodat verveling of overvraging geen kans krijgen. Dit vraagt extra ondersteuning bij mensen die snel uit balans raken, zoals mensen met autisme en een verstandelijke beperking. In dit artikel een aantal voorbeelden van methodieken die je hierbij kunt inzetten.

methodieken voor ‘een goed leven’ in prikkelbalans

In het kort: je vindt in dit artikel voorbeelden van methodieken die begeleiders kunnen inzetten om cliënten met een verstandelijke beperking en autisme te helpen om een goed leven te ervaren, met oog voor prikkelbalans en voor individuele behoeften. Deze methodieken zijn verzameld in het onderzoeksproject De Sensatie van een Goed Leven.

Rode tandenborstel als voorbeeld van dagelijkse routine

prikkelbalans in de dagelijkse begeleiding

De voorbeelden van methodieken die we hieronder noemen, zijn praktijkvoorbeelden uit de zorg. Ze zijn theoretisch onderbouwd, en ontwikkeld vanuit praktijkervaringen van begeleiders en gedragsdeskundigen. Wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van de methodieken is beperkt. De methodieken zijn te gebruiken door begeleiders, leerkrachten, ouders en gedragsdeskundigen.

In alle methodieken is oog voor individuele behoeften en eigenheid van cliënten met dagelijkse problemen in de prikkelbalans. De methodieken zijn niet allemaal specifiek ontwikkeld voor mensen met autisme en een verstandelijke beperking. Kennis over prikkelverwerking bij mensen met autisme en een verstandelijke beperking is wel een voorwaarde om de methodieken goed toe te kunnen passen bij deze doelgroep.

Per methodiek beschrijven we de volgende punten:

– wat de methodiek inhoudt;

– voor welke doelgroep deze geschikt is;

– door wie deze te gebruiken is;

– gebruikerservaringen (indien beschikbaar);

– links naar bronnen met meer informatie.

Lees hier meer over in dit artikel over prikkelgevoeligheid bij autisme en een verstandelijke beperking.

voorbeelden van methodieken

In de loop van de dag kan bij sommige cliënten een stapeling van prikkels ontstaan,  maar ook verveling. De dag is voor hen daardoor niet in balans. De Curve is een handvat voor begeleiders, om in drie stappen een uitdagend dagprogramma samen te stellen voor cliënten bij wie prikkelbalans ervaren niet vanzelf gaat.

De Curve sluit aan bij wat een cliënt nodig heeft om zich te kunnen ontwikkelen en een goed leven te ervaren. Dit begint met het beter leren kennen en begrijpen van de cliënt. Op basis van die kennis kun je een uitdagend dagprogramma ontwikkelen, met een bij die cliënt passende afwisseling van inspanning en ontspanning.

De Curve is ontwikkeld door gedragsdeskundige Matthijs Heijstek en begeleider Nicole Makker van zorgorganisatie de Amerpoort. Zij baseren de methodiek op theoretische kennis zoals Ervaringsordening en Emotionele ontwikkeling en hechting in combinatie met hun praktijkervaring. Praktijkkennis staat in de methodiek voorop, uit theorieën worden werkzame elementen gebruikt, zonder de onderliggende theorie verder uit te leggen.

De methodiek is ontwikkeld op een locatie met cliënten met moeilijk verstaanbaar gedrag en cliënten die lichamelijk of geestelijk achteruit gaan. In latere fasen zijn er ook positieve ervaringen opgedaan op locaties met andere cliëntgroepen. Volgens de ontwikkelaars is de methodiek toepasbaar voor ‘elke cliëntgroep voor wie een gezonde afwisseling van inspanning en ontspanning niet vanzelfsprekend is.’

De methodiek is te downloaden op het Kennisplein Gehandicaptenzorg: bekijk hier de methodiek De Curve

De afkorting LACCS staat voor menselijke waarden en behoeften op vijf gebieden:

  • Lichamelijk welzijn (lichamelijke conditie en juiste zorg voor klachten)
  • Alertheid (voldoende aandacht, veiligheid en ontspanning)
  • Contact
  • Communicatie (elkaar horen en begrijpen)
  • Stimulerende tijdsbesteding

Het uitgangspunt van LACCS is dat iemand een ‘goed leven’ kan ervaren als op deze vijf gebieden rekening wordt gehouden met individuele behoeften en menselijke waarden. De begeleiding wordt daarbij afgestemd op het individuele ontwikkelingsniveau, waarbij gekeken wordt naar wat iemand begrijpt en hoe iemand communiceert. Hierbij is nadrukkelijk oog voor het doseren van prikkels, zodat er voldoende uitdaging is en de ontwikkeling wordt gestimuleerd, zonder dat iemand overvraagd wordt of overprikkeld raakt.

De methode LACCS kan worden ingezet door begeleiders, leerkrachten en gedragsdeskundigen die werken met mensen met ernstige verstandelijke of meervoudige beperkingen. De methode is niet specifiek ontwikkeld voor begeleiding van mensen met autisme, maar kan hier wel voor worden ingezet, mits de gebruiker voldoende kennis heeft over de prikkelverwerking bij deze doelgroep.

De orthopedagogen Karin de Geeter en Kirsten Munsterman ontwikkelden het LACCS-programma. Zij schreven samen het basisboek: ‘koffie met een koekje’. Dit boek kost € 25,75. Er zijn daarnaast ook LACCS waaiers te koop en diverse cursussen te volgen. Meer informatie: www.laccsprogramma.nl.

Het LACCS-programma is gebaseerd op verschillende wetenschappelijke inspiratiebronnen.

De Expertisegroep EMB van de Carante Groep deed samen met Platform EMG tussen 2015 en 2017 wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van LACCS. Lees hier meer over deze effectstudie.

De methodiek ASSwijzer is bedoeld voor individuele begeleiding op maat van mensen met autisme van alle leeftijden en ontwikkelingsniveaus. De ASSwijzer biedt geen standaardoplossingen, maar een kader om te komen tot unieke, op de persoon afgestemde oplossingen. In de ASSwijzer staat de eigen ordening van de cliënt centraal: welke strategieën zet iemand zelf in om grip te krijgen op het eigen leven? Aansluiten bij die eigen ordening vormt een waardevolle ingang voor begeleiding.

Dit unieke uitgangsprincipe levert een op maat gesneden begeleidingsvorm op die mensen met autisme (ASS) weer ontwikkeling- en ontplooiingskansen biedt. Deze begeleiding op maat komt op een methodische manier tot stand. Daarbij wordt gekeken naar vijf gebieden waar mensen met autisme vaak verduidelijking nodig hebben: tijd, activiteit, ruimte, prikkels en persoon.

Voor deze gebieden wordt geanalyseerd hoe een passende ondersteuningsstijl eruit kan zien, aan de hand van drie mogelijke strategieën: verbaal, via vaste patronen en visueel.

Deze ‘variabelen’ worden ingevuld en afgestemd op een individueel persoon met autisme, waarbij oog is voor de verschillende omgevingen waar iemand leeft. Kenmerkend voor mensen met autisme is dat hun gedrag en begeleidingsbehoefte sterk kan verschillen per context: thuis kan andere ondersteuning vragen dan school of een dagbesteding.

De ASSwijzer kan ingezet worden door een gedragsdeskundige of autismedeskundige, die hierin samenwerkt met de persoon met autisme en de betrokken begeleiders en naasten.

Gedragsdeskundigen Tineke van der Veer en Irene Steenman ontwikkelden de methodiek vanuit hun werk in de verstandelijk gehandicaptenzorg. De methodiek is inzetbaar voor mensen met autisme van alle ontwikkelingsniveaus en leeftijden.

De effectiviteit van de ASSwijzer was onderwerp van een proefschrift waarop Tineke van der Veer promoveerde in 2013. Bekijk hier de publicaties over de ASSwijzer. 

Meer informatie over de methodiek: www.asswijzer.nl

De drie C’s van Triple-C staan voor: Cliënt, Coach en Competentie. De methodiek beoogt mensen met een verstandelijke beperking een menswaardig leven te laten ervaren, ongeacht hun gedrag, door:

  • uit te gaan van hun menselijke behoeften;
  • een onvoorwaardelijke ondersteuningsrelatie aan te gaan;
  • samen te werken aan betekenisvolle invulling van de dag (competentieopbouw);
  • anders kijken naar probleemgedrag en het aanpakken van onderliggende oorzaken.

Triple-C is een orthopedagogisch model, ontwikkeld voor de begeleiding van mensen met een (lichte of ernstige) verstandelijke beperking, voor wie een menswaardig bestaan in de praktijk niet vanzelfsprekend is. In de methodiek wordt ‘probleemgedrag’ benaderd als signaal van een onderliggende behoefte of klacht. De begeleiding is gericht op die onderliggende behoefte, niet op het indammen van het gedrag.

Triple-C is ontwikkeld door gedragsdeskundigen Hans van Wouwe en Dick van de Weerd van zorginstelling ASVZ.
Lees meer over deze methodiek in het boek Triple-C1: het gewone leven ervaren. Dit boek kost € 33,00.

Triple-C is al bijna dertig jaar in ontwikkeling. Die ontwikkeling vindt plaats op de werkvloer. In het contact tussen begeleiders en cliënten, maar ook in het contact tussen begeleiders, managers en behandelaars. Er is een effectstudie gedaan naar de implementatie van Triple-C en de gevolgen daarvan voor cliënten. Lees hier het artikel over deze implementatiestudie over Triple-C.

Tess Tournier werkt aan een promotieonderzoek, waarin zij op zoek gaat naar de effectieve elementen in Triple-C. Zij doet dit bij de Academische Werkplaats ‘Leven met een verstandelijke beperking’, aan de Tilburg University.

Meer informatie: over de Triple C methodiek vind je op het Kennisplein Gehandicaptenzorg.